Dojrzałość szkolna

Dziecko podejmujące naukę w szkole podstawowej rozpoczyna bardzo ważny etap w swoim życiu. Przechodzi z wieku przedszkolnego w wiek wczesnoszkolny, toteż przed rodzicami dzieci 6 i 7 letnich, którzy podejmują decyzję o zapisaniu swojego dziecka do klasy pierwszej szkoły podstawowej, stoi szereg pytań. Najważniejszym z nich jest jednak to, czy ich dziecko osiągnęło gotowość szkolną. To ona bowiem decyduje o tym, czy dziecko sprosta wymaganiom szkolnym i w pełni się rozwinie.


Problem dojrzałości szkolnej należy do zagadnień psychologii rozwojowej i wychowawczej. Obecnie pojęcia te występują zamiennie i oznaczają osiągnięcie przez dziecko takiego stopnia rozwoju – fizycznego, emocjonalno–społecznego i umysłowego - który pozwoli mu sprostać obowiązkom szkolnym. Maria Kwiatkowska uważa, że jest to gotowość dziecka do podjęcia nowych zadań, zdolność przystosowania się do nieznanego środowiska, zmienionej sytuacji życiowej.


OBSZARY GOTOWOŚCI SZKOLNEJ

Na gotowość szkolną dziecka składają się jego różnorodne doświadczenia w sferze motorycznej (ruchowej), umysłowej, społecznej i emocjonalnej. Zależy ona od czynników biologicznych, np. stanu zdrowia, rozwoju dziecka, w tym dojrzałości jego układu nerwowego, własnej aktywności dziecka, w tym osobistych doświadczeń życiowych zbieranych od najwcześniejszych okresów życia, oraz czynników społecznych, np. wpływu rodziny, przedszkola, innych instytucji. W tym miejscu należy jednak zwrócić uwagę na to, iż rzeczywiste przygotowanie do szkoły zaczyna się praktycznie w chwili urodzenia dziecka i składa z dwóch etapów:
- długofalowego, obejmującego cały okres przedszkolny, polegającego na dbałości o prawidłowy, harmonijny i wszechstronny rozwój psychofizyczny dziecka, na zapewnieniu mu jak najlepszych warunków życia;
- bezpośredniego, obejmującego ostatni rok przed rozpoczęciem nauki w szkole.





PODSTAWA PROGRAMOWA WYCHOWANIA PRZEDSZKOLNEGO

W Podstawie programowej wychowania przedszkolnego zapisano, iż dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające naukę w szkole podstawowej ma wykształcone: umiejętności społeczne (potrafi porozumiewać się z dorosłymi i dziećmi, zgodnie funkcjonować w zabawie i w sytuacjach zadaniowych), czynności samoobsługowe, nawyki higieniczne i kulturalne, mowę, czynności intelektualne (stosowane w poznawaniu i rozumieniu siebie i najbliższego otoczenia), sprawność fizyczną oraz umiejętności szkolne.

W zakresie umiejętności społecznych dziecko rozpoczynające naukę w szkole podstawowej obdarza uwagą dzieci i dorosłych, aby rozumieć to, co mówią i czego oczekują, grzecznie zwraca się do innych w domu, w przedszkolu, na ulicy; przestrzega reguł obowiązujących w społeczności dziecięcej oraz w świecie dorosłych; w miarę samodzielnie radzi sobie w sytuacjach życiowych i próbuje przewidywać skutki swoich zachowań; wie, że nie należy chwalić się swoim bogactwem i nie należy dokuczać dzieciom, które wychowują się w trudniejszych warunkach, a także, że nie należy wyszydzać i szykanować innych; umie się przedstawić: podać swoje imię i nazwisko, adres zamieszkania, wie, komu należy podawać takie informacje.

W zakresie czynności samoobsługowych, nawyków higienicznych i kulturalnych, wdrażania do utrzymywania ładu i porządku, dziecko rozpoczynające naukę w klasie pierwszej potrafi poprawnie umyć się i wytrzeć oraz umyć zęby; właściwie zachowuje się przy stole podczas posiłków, nakrywa do stołu i sprząta po sobie; samodzielnie korzysta z toalety; samodzielnie rozbiera się i ubiera, dba o osobiste rzeczy i nie naraża ich na zgubienie i kradzież; utrzymuje porządek w swoim otoczeniu.

Kolejny obszar związany jest ze wspomaganiem rozwoju mowy. Dziecko osiągające gotowość szkolną zwraca się bezpośrednio do rozmówcy, stara się mówić poprawnie pod względem artykulacyjnym, gramatycznym, fleksyjnym i składniowym; mówi płynnie, niezbyt głośno, dostosowując ton głosu do sytuacji; uważnie słucha, pyta o niezrozumiałe fakty i formułuje dłuższe wypowiedzi o ważnych sprawach; w zrozumiały sposób mówi o swoich potrzebach i decyzjach.

Bardzo ważna jest także dojrzałość ruchowa (zdrowie i sprawność motoryczna dzieci). Dziecko osiąga ją, gdy dba o swoje zdrowie, orientuje się w zasadach zdrowego żywienia; dostrzega związek między chorobą a leczeniem, poddaje się leczeniu; jest sprawne fizycznie lub sprawne w miarę swoich możliwości, jeżeli jest dzieckiem mniej sprawnym ruchowo; uczestniczy w zajęciach ruchowych, w zabawach i grach w ogrodzie przedszkolnym, w parku, na boisku, w sali gimnastycznej.

Dzieci kończące przedszkole i osiągające gotowość szkolną przewidują, w miarę możliwości, jakie będą skutki czynności manipulacyjnych na przedmiotach; grupują obiekty w sensowny sposób i formułują uogólnienia; starają się łączyć przyczynę ze skutkiem i próbują przewidywać, co się może zdarzyć. Ponadto wiedzą, jak należy się zachować w sytuacji zagrożenia i gdzie można otrzymać pomoc; umieją o nią poprosić; orientują się w bezpiecznym poruszaniu się po drogach i korzystaniu ze środków transportu; znają zagrożenia płynące ze świata ludzi, roślin, zwierząt i unikają ich; wiedzą, że nie można samodzielnie zażywać lekarstw i stosować środków chemicznych; próbują sobie samodzielnie i bezpiecznie organizować czas wolny; mają rozeznanie, gdzie można się bezpiecznie bawić, a gdzie nie.

Dorośli muszą wspierać rozwój kompetencji poznawczych oraz umiejętności szkolnych dziecka, aby potrafiło określić kierunki oraz miejsca na kartce papieru; uważnie patrzeć, by rozpoznać i zapamiętać to, co jest przedstawione na obrazkach; by dysponowało sprawnością rąk oraz koordynacją wzrokowo – słuchową potrzebną do rysowania, wycinania i nauki pisania. Dziecko osiągające dojrzałość szkolną interesuje się czytaniem i pisaniem; głoskuje i sylabizuje, rozumie sens informacji podanych w formie symboli czy uproszczonych rysunków; liczy obiekty i rozróżnia błędne liczenie od poprawnego; wyznacza sumę i różnicę; posługuje się liczebnikami zbiorowymi; rozróżnia strony, kierunki, położenie obiektów względem siebie, wie, na czym polega pomiar długości, zna proste sposoby mierzenia; określa następstwo pór roku, dni tygodnia, miesięcy, dni i nocy.



WSPIERANIE DZIECKA W OSIĄGANIU GOTOWOŚCI SZKOLNEJ

Każde dziecko osiąga gotowość szkolną w innym momencie. Dlatego tak ważne jest dostosowanie stawianych wymagań do indywidualnych możliwości oraz potrzeb dziecka. Powinniśmy wspierać dziecko w osiąganiu gotowości szkolnej, m.in. poprzez wykonywanie przesiewowych badań wzroku, słuchu, mowy i korygowanie istniejących wad; zachęcanie do poznawania nowych wiadomości i umiejętności; wzmacnianie dojrzałości emocjonalno – społecznej dziecka; kształtowanie umiejętności słuchania osoby dorosłej, rozumienia i zapamiętywania poleceń i wykonywania ich pomimo trudności; wzmacnianie kompetencji poznawczych oraz kształtowanie gotowości do nauki czytania, pisania i matematyki. Dajemy mu wtedy poczucie akceptacji i bezpieczeństwa niezbędne do rozwijania inicjatywy, ciekawości i samodzielności. Pokazujemy, iż nauka w szkole to nie tylko przykry obowiązek, ale wspaniała zabawa dająca szansę na zdobycie wielu ciekawych wiadomości i nabywanie umiejętności, których wykonywanie będzie sprawiało nam radość.
 

Opracowała:
Ewa Kantyka
Wizytator Delegatury KO w Wadowicach